UYKU TULUMU

Uyku tulumu; bir nevi fermuar ile kapatılan bir yorgan gibi doğada geceleyen bir kişinin yumuşak bir zeminde vücut ısısını muhafaza ederek uyumasını sağlayan bir kamp malzemesidir.

 TEMEL ÖZELLİKLERİ

Dağcıların kullanabilecekleri iyi bir uyku tulumu genel olarak;

·         Sıcak havayı en iyi seviyede muhafaza etmeli,

Dağcılar yaptıkları faaliyet açısından yaz aylarında bile genelde gece soğuk olan yerlerde kamp kurarlar. Bu neden ile uyku tulumları içinde yatanın sıcaklığını iyi muhafaza edebilmelidir. Bunu da yapımında kullanılan dolgu maddelerinin ve bu maddelerin içerisinde tutabildikleri havanın ısı izolasyon özelliği sayesinde sağlar.

·         Nefes alabilir olmalı,

Uyku tulumunun içinde uyuyan kişinin vücudunda oluşabilecek olan terin tulumdan dışarı atması gerekmektedir, aksi takdirde uyku tulumu ıslanır ve ısı muhafaza özelliğini kaybeder. Bu neden ile tulumun dış katmanı nefes alabilir olmalıdır.

·         Dayanıklı ve ambalajlı hali ile küçük ve hafif olmalıdır.

Uyku tulumu dağcının gerektiğinde sırtında taşıdığı bir malzemedir. Bu neden tüm diğer dağcılık malzemeleri gibi hafif, ambalajlı hali küçük ve yıpranmaya karşı dayanıklı olmalıdır.

TİPLERİ

Model olarak iki farklı tipe ayrılırlar. Dikdörtgen ve mumya tipi.

UYKU TULUMU TİPLERİNİN BİRBİRİNE ÜSTÜNLÜĞÜ
Dikdörtgen tip	Mumya tipi
Kampçılara  sıcak mevsimlerde uygundur	Dağcılara soğuk mevsimlerde uygundur.
Geniş olduğundan hareket serbestliği fazladır. İçinde istendiği gibi dönülebilir, kıvrılınabilir,	Isı muhafaza imkanı fazladır.
Açılıp alt şilte veya üst yorgan gibi de kullanılabilir.	Hafif ve ambalajlı büyüklüğü azdır.

Uyku tulumları farklı uzunlukta üretirler. Seçiminde ayak tarafına konabilecek ısı koruyucu veya sıcak tutulması gereken malzemelerde düşünülerek kişi boyundan biraz daha uzun seçilmelidir. Ancak gereksiz ısı kaybı ve ağırlığı düşünerek bu artı büyüklük abartılmamalıdır.

UYKU TULUMUNUN YAPISI

Uyku tulumları 3 katmandan oluşur

·         Dış Katman

Dış katman yırtılmaya karşı dayanıklı, nefes alır, rüzgar ve su geçirmez olmalıdır. Bu katmanda normal ve ripstop dokumalı microfiber naylon veya polyester kumaşlar kullanılır. Goro-tex kumaşlar uyku tulumlarında denenmiş ancak avantajlı olmadığı görülmüştür. Dayanırlığı ve performans açısından en yüksek olanı Endurance ve Gore-Dryloft marka kumaşlardır. Bunlar suya aşırı dayanıklı olmakla birlikte aynı zamanda su buharını da daha iyi dışarı atabilen ve daha iyi nefes alabilen kumaşlar olduğundan çok verimlidirler. Dış katmanın ayrıca iç yalıtım malzemesini koruması ve bu malzemenin dışarı çıkmasını önlemesine önemlidir. Ayrıca dış katmanın tulumun altına gelen kısmında mat üzerinde kaymaması için lastik bantlar veya mat üzerini saran kuşaklar bulunur.

·         Dolgu Malzemesi

Uyku tulumu alırken en çok dikkat edilmesi gereken özellik uyku tulumunun iç dolgu malzemesinin türü ve kalitesidir. Çünkü, dolgu malzemeleri ısı yalıtımını sağlayan yani uyku tulumuna temel özelliğini veren bölümdür. Genellikle 2 tip dolgu malzemesi vardır. Doğal ve sentetik.

DOĞAL DOLGU MADDELERİNİN SENTETİK DOLGU MALZEMELERİ İLE KIYASI
Avantajları	Dezavantajları
Daha hafif	Islandığında yalıtım özelliğini daha çok kaybeder
Daha çok sıkıştırılabilir,	Islandığında daha zor kurur
3-4 misli uzun ömürlü	Daha pahalıdır
Isı izolasyonu yüksektir	Temizliği ve kuruması daha zordur
Isı dağılımı dengelidir

Yukarıdaki tablodan da görebileceğimiz gibi bir uyku tulumunun istenen vasıflarına göre doğal dolgu malzemesi sentetik malzemeden daha kalitelidir. Doğal dolgu malzemesi olarak kaz ve ördek tüyleri kullanılır. Bunların arasında da kaz tüyleri ördek tüylerinden daha kalitelidir. Bu tüylerde ikiye ayrılır “feather” ve “down”. “Down” hayvanın karnından alınanlar “feather” ise diğer yerlerden alınanlardır. Kaliteli olan “down” tüylerdir. %85 down tulum dendiğinde, bu uyku tulumunun içindeki tüylerin %85’i down, %15’i feather olduğunu gösterir. Avrupa uyku tulumunun yapımında yüzde kaç “down” olduğunu belirtmekle birlikte bu kalite tanımında yeterli değildir. Amerikan sisteminde 1 ounce (28,5 gr) tüyün kaç inç küp (1 inç küp=16,38 cm³) hacim kapladığına göre bir standart belirlemiştir. Örnek olarak eğer bir uyku tulumunda dolgu maddesi olarak kullanılan tüyün 1 ounce (28,5 gr) miktarı 550 inç küp (9009 cm³) hacim tutuyorsa bu dolgu maddesinin kalite numarası 550’dir. 13104 cm³ hacim tutuyorsa bu dolgu maddesinin kalite numarası 800’dür. Bugün doğal dolgu maddeli uyku tulumlarının standardı bu 550 ile 800 arasındadır.

Tüy kalitesi açısından Dünyada iki ana kaz tüyü kaynağı vardır. Çin ve Avrupa. Çin kazlarında 7 haftalık kazlardan ürün alınır. Bunların tüy salkımları ufaktır. Avrupa kazlarından ise 20 haftalık ve daha yaşlı kazlardan ürün alındığından bunların tüy salkımları daha büyük ve daha kalitelidir. 600 ve 650 numaralı dolgu malzemeleri Çin ve Avrupa kaz tüyü karışımı iken 775 numaralı ürünlerin dolgu malzemesinin tamamı Avrupa kaz tüyüdür. Bu nedenle bir 775 kodlu ürün 600 dolgulu bir ürüne göre hem daha iyi ısıtır hem daha hafiftir.

Sentetik dolgu malzemesi olarak uyku tulumlarında farklı marka malzeme kullnılmakla beraber özellikle Polarguard 3D, MicroLoft, LiteLoft, Primaloft gibi yeni microfiber dolgular kaz tüyünün ağırlık, eski hacmine dönme ve izalasyon gibi özelliklerine diğer avantajlarını da kaybetmeden yaklaşabilmektedirler.

Doğal dolgu maddeleri tulum içerisinde yerinden kayıp bir yerde toplanması diye dış katmanın içine dikilen ceplere konur. Sentetik dolgu maddeleri ise tabaka halinde getirilebildiğinden dış katmana dikilerek tutturulur.

·         İç katman

Uyku tulumlarının iç katmanları da diğer katmanları kadar önemlidir. Genellikle uyku tulumlarının iç katmanlarında sentetik ve pamuklu kumaşlar kullanılır. Sentetik kumaşlar hafif ve ipeksi olmakla birlikte tene direk temas ettikleri için rahat değildirler. Pamuklu kumaşlar ise daha zor kurumalarına ve ağır olmalarına karşın yumuşak ve daha konforludurlar. Ancak pamuk kadar nem emen malzeme azdır. Doğada bir uyku tulumundan istenecek en son şey astarının ıslak kalmasıdır. Rahat bir astar ararsak tüylendirilmiş polyester (pamuklu kumaşı andıran)astar en uygunudur.

DİKİŞ ÇEŞİTLERİ

Uyku tulumunun gerek kumaş gerekse fermuar dikişlerinin tulumun sağlamlığı ve ısı izolasyon açısından önemi çok fazladır. Aşağıda uyku tulumlarında dikiş sistemleri belirtilmiştir.

·         Tek kat

Bu dikiş sistemi genelde ucuz, yazlık kamplar için yapılan  uyku tulumlarında kullanılmaktadır. Dağcıların uyku tulumları için bu uygun bir dikiş çeşidi değildir.

·         Tek kat kılıflı

Bu dikiş sistemimde tek kat dikişin üzerine konan ek kumaş ile dayanırlık artırılmıştır. Yine dağcı tulumları için uygun olmayan bir dikiş sistemidir.

·         Çift kat

Bunda tek kat veya tek kat kılıflı iki uyku tulumu dikişler üst üste gelmeyecek şekilde yerleştirilmiş gibidir. Ancak bu hem fiyatı hem ağırlığı artırır.

·         Duvar dikiş

Dikişlerin bulunduğu yerlerde ısı izolasyonunu devam ettirecek duvarlar oluşturulur. bu şekilde ısı izolasyonunun bütünlüğü korunduğu gibi ağırlık artışı da olmaz. Dağcılıkta kullanılan uyku tulumlarında bu dikiş sistemi uygun olandır.

            UYKU TULUMUNUN KISIM VE UNSURLARI

·         Başlık

İnsan vücudu ısısının %10’unu baş ve boyundan kaybeder. Bu neden ile özellikle soğuk havalarda kullanılan mumya tipi uyku tulumlarının tüm başı saran tulumun diğer kısmı ile bütünlük arz eden bir başlığı vardır. Bu başlığın boyna gelen kısmı da destekli yapılmış olup istenirse büzdürülerek vücudun aşağısından gelen ısı kaybı engellenebilir.  Başlığın kenar kısmı da destekli ve büzülebilir yapıdadır. İstenirse başlığın kenarı büzülerek sadece yüz açıkta kalacak şekilde de kapatılabilir. Bu şekilde baş açıklığından ısı kaybı en az seviyeye indirilebilir. Aşırı soğuk havalarda bere ve atkı ile de başta ek ısı yalıtımı sağlanabilir.

·         Yastık gözü

Uyku tulumunun başlık kısmının alta gelen kısmına genel olarak kilitlenebilir büyük bir cep yapılır. Burası yastık içindir. Ya bir şişme yastık yada elbiselerimizde oluşturulan bir yastık buraya konarak baş yükseltisi sağlanabilir.

·         Fermuar

Uyku tulumlarının kapatılmasında sağlam fermuar ve cırt cırt bantlar beraberce kullanılır. Hava yalıtımının eksiksiz olabilmesi için fermuar kısımlarında iç ve dıştan 7-8 cm genişliğinde birer pat bulunur. Böylece fermuar kısmından hava alışverişi ile ısı kaybı önlenmiş olur. Ayrıca uyku tulum fermuarlarının hem içeriden hem de dışarıdan kapatılıp açılabilmesi için fermuarların biri üstte biri altta çift elciği vardır. Yine bu fermuarların hem aşağıdan yukarıya hem de yukarıdan aşağıya açılıp kapatılabilmesi için çift kilit sistemi bulunur. Elciklere gece görülebilmesi ve kolay tutularak çekilebilmesi için de ışık yansıtabilen bağcıklar bağlanır.

Fermuarlar tulumun yanından veya üstünden olabilir. Yandan fermuarlıların bazıları sağdan bazıları da soldan fermuarlı yapılır. Bunun nedeni istenirse biri sağdan biri soldan fermuarlı uyku tulumlarının birleştirilerek iki kişilik tek bir uyku tulumu haline getirilebilmesidir.

·         Ayak torbası

           Ayakların ısı koruması için tulumunun içten ayak kısmına takılıp çıkartılabilir ayrı bir ayak torbası bulunur. Soğuk havalarda bu takılarak ayakların sıcak kalması sağlanır. Yeterli olmayan durumlarda

çorap takviye edici olacaktır.

·         Kılıf

Uyku tulumunun tüm bu özellikleri dışında iyi bir kılıfı olması da şarttır. Bu torbaya aynı zamanda sıkıştırma torbası denir. Uyku tulumu bu kılıfa sıkıştırılarak konduğundan özellikle kolay yırtılmayan bir kumaştan yapılır ve üzerinde güçlü gerdirme ipleri bulunur. Su geçirmeme gibi ek bir özelliği olması da ekstra olmasıyla birlikte tulumu koruma açısından yararlıdır.

UYKU TULUMU İÇİN SICAKLIK DERECELERİ

Uyku tulumunun asli görevi; usulüne göre içine girmiş kişinin vücut sıcaklığını muhafaza edebilmektir. Uyku tulumları bu görevlerinin ısı izolasyonu ile sağlar. Isı izolasyonu, tulumun özelliklerine ve dış hava ısısına göre sınırlıdır. Bu neden ile uyku tulumları “EN” testine tabi tutularak o uyku tulumunun hangi dış sıcaklıklarda kullanılabileceği belirlenir ve bu uyku tulumunun üzerine yazılır.  EN testinde erkek ve kadınlar referans alınır. Bunun nedeni erkeklerin soğuğa dayanma gücü kadınlardan daha yüksek olmasıdır. EN testi ile iki sıcaklık aralığı belirlenir. Bunlardan birisi "comfort" yani içinde rahat bir şekilde uyunabilecek sıcaklık aralığı, diğeri ise "extrem" yani geceyi geçirilebilecek minimum sıcaklık aralığıdır. Comfort sıcaklık aralığının alt limiti extrem sıcaklık aralığının üst limitidir. Bu limitlerin anlamı aşağıdaki gibidir.

·         Üst “Comfort” değeri: Standart bir bayanın usulüne göre içine girilmiş uyku tulumunda rahat uyuyabileceği dış ısı değeri.

·         Alt “Comfort” veya üst extrem” değeri: Standart bir erkeğin usulüne göre içine girilmiş uyku tulumunda rahat uyuyabileceği dış ısı değeri.

·         Alt “Extrem” değeri: Standart bir bayanın usulüne göre içine girilmiş uyku tulumunda hayatta kalabileceği dış ısı değeri.

Kabaca bir uyku tulumu alınırken özel durumlar hariç aşağıdaki ısı aralıklarına sahip bir uyku tulumu alınması uygundur.

Özel Durumlar Hariç Alınacak Uyku Tulumunun Sahip Olması Gereken Isı Aralıkları
	+10 ve üstü	+5	0	-5	-10	-15	-20 ve altı
Yaz
İlk bahar
Son bahar
Kış
Yüksek irtifa

           
         Tüm bunlara rağmen unutulmaması gereken başka şeyler de var. Yukarıda anlatılanlar ve verilen değerler, çadırda, iyi bir mat üzerindeki uyku tulumu içindir. Isı izolasyonu katı maddelerde az olduğundan uyku tulumu üstten gerekli izolasyonu sağlarken altındaki zayıf matta kaynaklanan ısı kaybını karşılayamayacaktır. Ayrıca değerler çadır içine göre belirlendiğinden uyku tulumu ile açık havada yatıldığında istenen konfor sağlanamayacaktır. Açık havada yatmak ısı kaybını 10 derece kadar artıracak, uyku tulumuna soğuğa karşı giyinik yatmakta ise en fazla ısı kaybını 10 derece azaltacaktır. Ayrıca kadınlar erkeklere göre, zayıflar şişmanlara göre, yaşlılar gençlere göre daha sıcak ortama ihtiyaç duyacaktır.

UYKU TULUMUNUN SEÇİMİ

İyi bir uyku tulumunun seçilmesinde sırası ile aşağıdaki hususlara bakılır;

·         Yazın kullanılacak (gece en düşük dış sıcaklık +5⁰ C’ın üzerinde) ve biraz büyük ve ağır olmasına katlanılabiliyorsa battaniye tipi yoksa mumya tipi uyku tulumları seçilir.

·         Kullanacak kişinin boyundan biraz daha büyük boyutlu olanı seçilir.

·         Mumya tiplerinde kadınlar için bayan, erkekler için bay modeli seçilir. (mumya tipi uyku tulumlarının vücuda uygunluk ısı ızolasyonu açısından önemli olduğundan bazı markalar bayanlar için kalça kısmı daha geniş uyku tulumu üretmiştir.)

·         Kuru ve temiz tutulma zorluğu var, biraz büyük ve ağır olmasına katlanılabilir, çok da fazla para verilmek istenmiyorsa sentetik bir uyku tulumu, yoksa doğal dolgu maddeli uyku tulumları seçilir.

·         Dış ve iç katmanın sentetik, dış katmanın yırtılmaya dayanıklı, rüzgar ve su geçirmez, nefes alır yapıda olanları seçilir.

·         Kullanılacak mevsime uygun konfor ısı derecesinin biraz daha altında bir limite sahip bir tulumu seçilir. (EN testinin limitleri kuzey Avrupalılar referans alınarak hazırlanmıştır. Biyolojik olarak onların bedenleri bizlerden daha fazla ısıya mukavim olduğundan bizlerin biraz daha yüksek ısı izolasyonuna sahip bir tulum seçmemiz uygun olacaktır. Ancak kesinlikle çok yüksek izolasyonluyu da seçmemeliyiz. Aksi takdirde terleyerek hem uyku tulumunun ısı izolasyon özelliğini azaltır hem de bizim için çok gerekli olan su kaybına sebep oluruz. )

·         Tek kişi kullanacaksa üstten, eşli kullanılacaksa biri sağ, biri soldan, çift kilit, çift elcikli, ışık yansıtıcı bağcıklı, çırt cırt bant takviyeli, astarlı fermuara sahip tulum seçilir.

·         Seçilen uyku tulumlarının, başlık ve boyunluk büzdürmesinin, yastık cebinin, ayak torbasının, altta kaydırmaz bant veya kuşakları olanlarından sağlam kumaştan yapılmış, gerdirme kuşaklarına sahip, su geçirmez kılıfı olanı tercih edilir.

UYKU TULUMUNUN KULLANIM VE BAKIMI

·         Kamp çantası hazırlanırken uyku tulumu sıkıştırma torbasına katlanmadan tıkılarak konur, (Aksi takdirde gerilen ve katlanan yerler yıpranarak uyku tulumunun ömrünü kısalır. Ancak kullanım sonrası uyku tulumları açık olarak askılarından asılarak muhafaza ediliyorsa sıkıştırma torbasına katlanarak veya katlanmadan konması pek önem arz etmez)

·         Ağız kapağı ağzı kapatacak şekilde ağza yerleştirildikten sonra ağız büzdürme ipi çekilerek ağız kapatılır,

·         Büzdürme ipinin kilidi en sona getirilerek kilitlenir ve ip kaymasın diye en dipten foralı bir düğüm atılır.

·         Uyku tulumu kamp çantasının uyku tulumu gözüne sığacak kadar sıkıştırma kuşakları çekilerek küçültülür.

·         Üzerinde belirtici özel bir işaret yoksa kılıf üzerine işaret konur. (Kalabalık kamplarda başka uyku tulumları ile karışmaması için)

·         Şiddetli yağış olasılığı varsa kamp çantasına konacak olsa bile bir naylon torba içine konur.

·         Uyku tulumu kamp çantasının uyku tulumu gözüne konur. (Kesinlikle çantanın dışına asılmaz)

·         Kamp çadırında tulum çantadan çıkartılarak yatma vaktine kadar torbasında bırakılır.

·         Yatma zamanı uyku tulumunun kılıfı üzerindeki sıkıştırma kilitlerinin kulakları yukarı kaldırılarak kuşaklar boşaltılır,

·         Büzdürme ip kilidinin önündeki foralı düğüm çözülür, kilit açılır.

·         Tulum torbasından çıkartılarak mat üzerine serilir.

·         Varsa uyku tulumunun mat kuşakları mattan geçirilerek sıkılır.

·         Varsa şişme yastık şişirilip veya yükseklik sağlayacak giyecekler katlanıp başlık altındaki cebe konur.

·         Rutubetli havalarda sabah giyilecek giysiler rutubetten korunması için yatarken uyku tulumunun içine konur.

·         Çok soğuk havalarda gerek ayakların sıcak kalması gerekse sabah üşümemek için giyilecek giysiler veya dışarıda donma tehlikesi bulunan başka malzemeler yatarken tulumun içine konur.

·         Çok soğuk havalarda uyku tulumuna girmeden önce tuvalet ihtiyacı giderilmeli, sıcak bir çorba içilmelidir.

·         Uyku tulumunun içine çıplak bedenle veya aşırı kalın giyinmiş olarak girilmemeli, kuru ve temiz, uzun veya kısa, alt ve üst içlik ile çorap giyilerek girilmelidir. Çok soğuk havalarda çorap çok çekilmemeli, burundan sarkar şekilde bırakılmalıdır.

·         Fermuar yavaş yavaş bir parmak fermuar kilidinin önünde pat kumaşını kaptırmadan çekilir. Biraz zorlama yaptığında kesinlikle çekilmeye devam edilmez, biraz geri alınarak çekilmeye devam edilir.

·         Soğuk günlerde uyku tulumunun tüm fermuarları tam kapatılır ve baş ile boyundaki büzdürme ipleri sıkılır.

·         Uyku tulumunda yatılmadığı zamanlarda uyku tulumu katlanıp çadırın bir kenarına konur, üzerinde oturulmaz.

·         Kamp süresince uyku tulumu güzel havalarda kontrollü olarak havalandırılabilir. Tulum kesinlikle ve kesinlikle asla ıslanmamalı ve kuru kalması sağlanmalıdır.

·         Islanarak ağırlaşmış uyku tulumları kaldırılırken dikiş yerlerinden yırtılmamasına özen gösterilir.

·         Kamp sonunda kirlenmiş ve yıkanması zaruri hale gelmişse tulum tanıtım kitabındaki öneriye uygun yıkanır.

·         Islanmış veya yıkanmış tulum açık havada gölge bir yerde tam kurumanın sağlandığına emin oluncaya kadar havalandırılır.

·         Eğer yıkanması gerekmiyorsa iyice sıkılmış deterjansız ıslak bir bezle silinerek açık havada, gölgede, dıştan ve içi çevrilerek havalandırılır.

·         Kamp dönemleri dışında uyku tulumu ayak kısmında bulunan askı bağcıklarında asılarak saklanır. (Sıkıştırma torbasının içinde değil)

Coşkun YALÇINALP

           "Yazı, kazanılan yeni bilgi, tecrübe ve yapılan yorumlar ile tekrar tekrar güncellenmektedir. Bu neden ile kopyalayıp almak yerine ihtiyacınız olduğunda tekrar açıp okumanızda yarar bulunmaktadır. Bu yazı her zaman burada olacaktır."